• Աշխարհագրական դիրքը
• Վարչական շրջանները
• Պատմությունը
• Ռազմական հակամարտություն
• Կլիմա
• Բնությունը

Աշխարհագրական դիրքը

      Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը գտնվում է Փոքր Կովկասի հարավ-արեւելյան մասում: Հանրապետության մակերեւույթը տիպիկ լեռնային է եւ ընդգրկում է Ղարաբաղյան բարձրավանդակի արեւելյան հատվածն ու արեւմուտքից թեքությամբ իջնում դեպի արեւելքª ձուլվելով Քուռ-Արաքսյան ընդարձակ հարթավայրի մեծ մասը կազմող Արցախյան դաշտավայրին: Մակերեւույթի այսպիսի թեքության պատճառով էլ Լեռնային Ղարաբաղի գրեթե բոլոր գետերը արեւմտյան եւ հարավ-արեւմտյան լեռներից հոսում են դեպի արեւելք ու հարավ-արեւելք, Արցախյան դաշտավայրը: Լեռնային այդ արագահոս գետերը հարյուրավոր դարերի ընթացքում Արցախ-Ղարաբաղ լեռնաշխարհի մակերեւույթը վեր են ածել անդնդախոր ձորերի ու գեղատեսիլ հովիտների: Դրանցից հատկապես նշանավոր են Իշխանագետ, Վարանդա, Խոնաշեն, Կարկառ, Ինջա, Խաչեն, Կավարտ, Թարթառ գետերի հովիտները: Սրանցից ամենաընդարձակը Թարթառ գետի հովիտն է, որը գտնվում է Մարտակերտի շրջանում: Այսպիսով, հանրապետության տարածքն ունի խիստ կտրտված լեռնային մակերեւույթ: Համեմատաբար հարթավայրային են Մարտունու եւ Մարտակերտի շրջանների արեւելյան ցածրադիր մասերը: Լեռնային Ղարաբաղի տարածքի միջին բարձրությունը ծովի մակարդակից կազմում է 1100 մ.: Հյուսիսից հարավ Լեռնային Ղարաբաղի արեւմտյան ամբողջ սահմանով ձգվում է Ղարաբաղյան լեռնաշղթան, որից էլ սկսվում են երկրամասի տարածքով արեւմուտքից դեպի արեւելք ձգվող մի շարք լեռնաճյուղեր: Հյուսիսային մասով ձգվում է Մռավի լեռնաշղթան, որտեղ էլ գտնվում են Արցախի ամենաբարձր լեռնագագաթները Գոմշասարը /3742 մ./ եւ Մռավը /3343 մ./: Սրանք մտնում են Մարտակերտի շրջանի հյուսիս-արեւմտյան հատվածի մեջ: Ղարաբաղյան լեռնաշղթայում է գտնվում ՙՔառասուն աղջիկ՚ լեռնագագաթը /2828 մ., Ասկերանի շրջան/: Ավելի հարավում են գտնվում Մեծ Քիրսը /2725 մ., Շուշիի եւ Հադրութի շրջանների սահմանագլուխ/ եւ Դիզափայտը /2480 մ., Հադրութի շրջան/: Արցախ-Ղարաբաղի լեռնաշխարհը Հայկական ամբողջ լեռնաշխարհի նման բնութագրվում է ակտիվ սեյսմիկությամբ: Մեծ տեղ են գրավում անցյալում առաջացած հրաբխային ապարները. կրաքարերը, յուրայի ու կավճի դարաշրջաններին պատկանող նստվածքային այլ ապարները:

• Geographical location
• Administrative divisions
• History
• War conflict
• The climate
• The nature

Geographical location

      The Nagorno-Karabagh Republic is located in the southeastern part of the Caucasus Minor. The Republic is typically mountainous, embracing the eastern part of Karabakhi plateau and from the west goes downhill to the east, joining with the Artsakh valley, forming the great part of Kuro-Araks lowland. Almost all the rivers of Nagorno-Karabagh flow from the western and southwestern mountains to the east and south- east out into to the Artsakh valley. During the centuries these fast flowing mountainous rivers formed deep spectacular gorges and beautiful picturesque valleys. The valleys of the rivers Ishkhanaget, Varanda, Khonashen, Kar- Kar, Indja, Kavart, Tartar are considered the most beautiful. The vastest is the valley of the river Tartar, situated in Martakert region. It is no surprise that the carving of the mountains by the fast rivers characterizes the republic’s territory and offers the most beautiful of scenery. The eastern parts of Martakert and Martin regions are relatively low-lying. The average height of Nagorno Karabagh above sea level is 1100 meters. From the north to the south on the eastern frontier of Nagorno Karabagh stretches the Karabakhian mountain ridge. Running from this chain in an east west direction are several mountain ridges stretching along most of the territory of the region. The Mrav mountain ridge is the country’s highest running as it does through the Martakert region. The highest peaks are Gomshasar (3724m) and Mrav (3343m), which are situated in the northwest of the region. Other notable high mountains are Forty Girls (2828m) in Askeran region, peaks of Great Kirs (2725m) and Dizapait (2480m) located in the Karabakhian ridge. The Great Kirs is situated in the junction of Shushi and Hadrout regions Dizapait - in Hadrout region. Artsakh plateau like all Armenian plateaus is characterized by active seismics. Volcanic rocks that appeared in ancient times are gaining ground: limestone and other sedimentary rocks from the Jurassic and cretaceous period.

• Географическое положение
• Административное деление
• История
• Военный конфликт
• Климат
• Природа

Географическое положение

      Нагорно-Карабахская Республика расположена в юго-восточной части Малого Кавказа. Рельеф республики типично горный, охватывает восточный отрезок карабахского плато и с запада наклонно спускается к востоку, сливаясь с арцахской долиной, составляющей большую часть Куро-Араксской низменности. По причине такого наклона рельефа почти все реки Нагорного Карабаха текут с западных и юго-западных гор к востоку и юго-востоку, в арцахскую долину. Эти быстротекущие горные реки в течение столетий превратили рельеф горного края в глубокие ущелья и живописные долины. Из них значительны, в частности, долины рек Тартар, Хачен, Ишханагет, Варанда, Хонашен, Каркар, Инджа, Каварт. Наиболее обширная из них - долина реки Тартар, расположенная в Мартакертском районе. Таким образом, территория республики характеризуется сильно изрезанным горным рельефом. Относительно низменными являются восточные части Мартакертского и Мартунинского районов. Средняя высота территории Нагорного Карабаха над уровнем моря составляет 1100 метров. С севера на юг по всей западной границе Нагорного Карабаха тянется Карабахский хребет, с которого берут начало простирающиеся по территории края с запада на восток несколько ветвей хребта. По северной части тянется Мравский хребет, где находятся самые высокие горные вершины – Гомшасар (3724 м) и Мрав (3343 м), которые расположены на северо-западе Мартакерского района. В Карабахский хребет входят расположенная в Аскеранском районе горная вершина “Сорок девушек”, высота которой 2828 м, и вершины Большой Кирс (2725 м) и Дизапайт (2480 м). Большой Кирс расположен на стыке Шушинского и Гадрутского районов, а Дизапайт – в Гадрутском районе. Арцахское нагорье подобно всему Армянскому нагорью характеризуется активной сейсмичностью. Большое место занимают возникшие в древности вулканические горные породы: известняк, другие осадоч

Վարչական շրջանները

      Ըստ վարչատարածքային բաժանման ԼՂՀ-ն կազմված է հետևյալ միավորներից.

Administrative divisions

      Administrative divisions of the Nagorno-Karabakh Republic:

Административное деление

      Административно-территориальное деление Нагорно-Карабахской Республики:

Պատմությունը

      Արցախը (Ղարաբաղը) պատմական Հայաստանի անբաժանելի մասն է: Ուրարտական ժամանակաշրջանում (մ.թ.ա. 9-6դդ.) Արցախը հայտնի էր Ուրտեխե-Ուրտեխինի անվանվամբ: Արցախի` որպես Հայաստանի մաս, հիշատակումներ կան Ստրաբոնի, Պլինիոս Ավագի, Կլավդիոս Պտղոմեասի, Պլուտարքոսի, Դիոն Կասիոսի եւ այլ անտիկ հեղինակների աշխատություններում: Դրա վառ վկայությունն է նաեւ պահպանված պատմամշակութային հարուստ ժառանգությունը:
      Մեծ Հայքի թագավորության բաժանումից հետո (387թ.) Արցախը կազմում է Արեւելահայկական թագավորության մաս, որն էլ շուտով ընկնում է Պարսկաստանի տիրապետության տակ: Այդ շրջանում Արցախը Հայկական մարզպանության, այնուհետեւ` արաբական տիրապետության ժամանակաշրջանում Արմենիա կուսակալության մաս էր կազմում: Արցախը մաս է կազմել Հայկական Բագրատունյաց թագավորության (9-11դդ.), ապա Զաքարյանների հայկական իշխանության (12-13դդ.):
      Հաջորդած դարերում Արցախը հայտնվել է այլեւայլ նվաճողների վերահսկողության ներքո` մնալով հայկական եւ ունենալով կիսաանկախ կարգավիճակ: XVIII դարի կեսերից սկսվում է թուրք քոչվոր ցեղախմբերի ներթափանցումը Արցախի հյուսիս, ինչը հանգեցնում է ընդհարումների տեղաբնիկ հայերի հետ: Այդ ժամանակաշրջանում հիշարժան են որոշակի ինքնիշխանության հասած հինգ (Խամսայի) հայկական մելիքությունները, որոնք իրենց ծաղկման եւ հզորության գագաթին հասան XVIII դարի ավարտին: 1804-1813թթ. ռուս-պարսկական պատերազմի ավարտին` 1813թ. Գյուլիստանի հաշտության պայմանագրով Արցախ -Ղարաբաղն անցնում է Ռուսաստանի տիրապետության տակ:

Ռազմական հակամարտություն

նախապատմություն

      1917 թվականի ռուսաստանյան հեղափոխությունից հետո, Արցախը բռնի ձևով միացվեց Ադրբեջանի Խորհրդային Պետությանը` ստանալով ինքնավար մարզի կարգավիճակ: Արցախը դարձավ Խորհրդային Միության մի մասը: Խորհրդային Միության տարիներին Ադրբեջանը օգտագործում էր բոլոր հնարավոր միջոցները հայերին Արցախից տեղահան անելու համար, ավերում հայկական կոթողներն ու մշակութային արժեքները, ոչնչացում ու յուրացնում դրանք:

ակտիվ փուլ 1991-1994

      1988-ին Փետրվարի 20-ին Լեռնային Ղարաբաղի հայաբնակ բնակչությունը պաշտոնապես պահանջեց Արցախի վերամիավորումը Հայաստանի հետ: Այդ գործողություններին Հայաստանում հավանություն էին տալիս խաղաղ ցույցերի ու հանրահավաքների միջոցով: Հայաստանում և Արցախում խաղաղ ու օրինական ցույցերին Ադրբեջանում պատասխանեցին ագրեսիայով, սկսվեցին հայերի զանգվածային ջարդերն ու սպանությունները Ադրբեջանի Սումգայիթ ու Բաքու քաղաքներում: Այդ գործողությունները կազմակերպված էին Ադրբեջանի կառավարության կողմից և հիշեցնում էին 1915 թվականի հայոց ցեղասպանությունը: Ադրբեջանը հարձակվեց Ղարաբաղի վրա, հազարավոր անմեղ հայեր սպանվեցին, հայերը ստիպված էին պաշտպանվել: Ողջ Արցախը ոտքի կանգնեց հայրենիքը պաշտպանելու համար: Նրանց միացան նաև Հայաստանի ազատամարտիկները: Չնայած այն փաստին, որ ադրբեջանական զորքը թվաքանակով գերազանցում էր հայկական ուժերին, այնուամենայնիվ, հայերը հաղթանակով դուրս եկան այդ ծանր մարտերից:

1994թ. Հայաստանի, Արցախի և Ադրբեջանի միջև ստորագրվեց համաձայնագիր հրադադարի մասին, որը պահպանվում է մինչև օրս:

Ներկայիս Լեռնային Ղարաբաղը (Արցախ) դե-ֆակտո անկախ հանրապետություն է` սերտորեն կապված Հայաստանի հետ:

Կլիմա

      Արցախի կլիման չափավոր մերձարևադարձային է։ Տարեկան միջին ջերմաստիճանը +11°C է։ Ամենատաք և արևոտ ամիսների՝ հուլիսի և օգոստոսի միջին ջերմաստիճանն է համապատասխանաբար՝ +22°C և +21°C։ Ձմեռային ամիսներին միջին ջերմաստիճանը տատանվում է -1-ի և 0°C միջև։ Բարձրադիր շրջաններում ձմռան եղենակը հաճախ բավական ցուրտ և ձյունառատ է։ Ջերմաստիճանի նվազագույնը՝ -23°C։ Ամառային ամիսներին ջերմաստիճանի առավելագույնը 32-37°C և 40°C է համապատասխանաբար բարձրադիր և ցածրադիր շրջաններում։ Տարեկան տեղումների քանակը բարձրադիր վայրերում 560-840 մմ է, ցածրադիր վայրերում՝ 410-480 մմ։ Գարնանը, հատկապես մայիս և հունիս ամիսներին՝ առավելագույն տեղումների ժամանակ, հաճախ են լինում հեղեղներ և կարկտահարություն։ Բացի այդ՝ բարձրադիր վայրերում տարվա 100-ից 125 օրը մառախլապատ է։

Բնությունը

      Արցախի տարածքի շուրջ 35 տոկոսը ծածկված է անտառներով։ Հատկապես բարձրադիր՝ 1.500-2.250 մ բարձրության վրա գտնվող շրջանները։ Հաճախ հանդիպում են նաև հին թթաստաններ, որոնք վկայում են հին ժամանակներում արցախցիների գլխավոր արհեստներից մեկի՝ մետաքսագործության մասին։ Ցածրադիր վայրերի սարալանջերը ծածկված են թփուտներով և մարգագետիններով։ Դաշտավայրերի կլիման կիսաանապատային է։ Երբեմն հանդիպում են նաև լերկ ժայռուտներ (հատկապես Դիզակում)։ Արցախի կենդանական աշխարհում հանդիպում են գորշ արջեր, եղնիկներ, քարայծեր, լուսաններ և այլն։

History

      Artsakh (Karabakh) is an integral part of historic Armenia. During the Urartian era (9-6th cc. B.C.) Artsakh was known as Urtekhe-Urtekhini. As a part of Armenia Artsakh is mentioned in the works of Strabo, Pliny the Elder,Claudius Ptolemy, Plutarch, Dio Cassius, and other ancient authors. The evident testimony of it is the remained rich historic-cultural heritage.
      After the division of Greater Armenia (387 A.D.), Artsakh became part of the Eastern Armenian kingdom, which soon fell under the Persian rule. At that time, Artsakh was a part of the Armenian marzpanutyun (province), then, in the period of Arabic rule, it was part of Armenia kusakalutyun (region). Artsakh was part of the Armenian kingdom of Bagratids (9-11th cc.), then – part of Zakarid Armenia (12-13th cc.).
      In following centuries, Artsakh fell under the rule of various conquerors, remaining Armenian and having a semi-independent status. Since the mid-18th century the invasion of Turkic nomadic tribes to the north of Karabakh began, which led to clashes with local Armenians. During this period, the five Armenian melikdoms (Hams) are memorable which had reached the peak of their prosperity and power in the late 18th century. At the end of the Russian-Persian War of 1804-1813 and by the Gulistan treaty of 1813, Artsakh-Karabakh was annexed to Russia.

War conflict

prehistory

      After the 1917 revolution in Russia, Artsakh was forcefully attached to Azerbaijani Soviet Republic as an autonomous province. Artsakh became a part of the Soviet Union. During the soviet days Azerbaijan has practiced all possible means to free Artsakh from Armenians and to destroy Armenian cultural monuments, which prove that Armenians have lived here for thousands of years.

an active phase of 1991-1994

      On February 20, 1988, the Armenian population of Nagorno-Karabakh officially demanded reunification with Armenia. This action was supported by peaceful mass demonstrations in Armenia. The peaceful and legal demonstrations of Armenians in Artsakh and in Yerevan were responded by bloody massacres of Armenians in Sumgait and Baku cities in Azerbaijan. These massacres were organized and supported by Azerbaijan government, and these massacres reminded Armenians and the whole world about the Armenian Genocide in Turkey in 1915. Azerbaijan attacked Artsakh, thousands of innocent people were killed and as a result Armenians were forced to undertake defensive measures. Thus the Karabakh war started. As Armenians were protecting their motherland, the whole population of Artsakh was engaged in defense activities. Armenia obviously supported Artsakh in the war. Although Armenian troops were smaller in number, they succeeded to win.

      In 1994 a ceasefire was signed between Armenia, Armenian forces of Artsakh and Azerbaijan. The ceasefire is maintained up to date.

      Today's Nagorno-Karabakh (Artsakh) is a de facto independent country which is closely tied to Republic of Armenia.

The climate

      Artsakh has moderate subtropical climate. The annual average temperature is +11 ° C. The average temperature of the hottest and the sunniest months July and August are respectively +22°C and +21°C. The average temperature of the winter months ranges between -1 to 0°C.

The nature

      35 percent of Artsakh territory is covered by woods. The climate of the valleys is mild. The animals like dark bears, deer, lynx, chamois etc are found in Artsakh fauna.

История

      Арцах (Карабах) является неотъемлемой частью исторической Армении. В эпоху Урарту (9-6вв. до н.э.) Арцах был известен под именем Уртехе-Уртехини. Об Арцахе, как части Армении, есть упоминания в работахСтрабона, Плиния Старшего, Клавдия Птолемея, Плутарха, Диона Кассия и других античных авторов. Ярким свидетельством этого является также и сохранившееся богатое культурно-историческое наследие.
      После разделения царства Великой Армении (387г.), Арцах стал частью Восточноармянского царства, которое вскоре подпало под господство Персии. В это время Арцах был частью Армянского марзпанства, потом, в период арабского господства, частью наместничества Армения. Арцах являлся составной частью Армянского Царства Багратидов (9-11вв.), а затем Армянского царства Захаридов (12-13вв.).
      В последующих веках Арцах подпадал под власть разных завоевателей, оставаясь армянским и имея полунезависимый статус. С середины 18-ого века началось проникновение тюркских кочевых племен на север Арцаха, что привело к столкновениям с местными армянами. В этот период памятны достигшие определенного самоуправления пять армянских меликств (меликства Хамсы), которые достигли пика расцвета и мощи в конце 18-ого века. В конце русско-персидской войны 1804-1813гг., в 1813г. по Гюлистанскому мирному договору Арцах-Карабах перешёл под господство России.

Военный конфликт

предыстория

      После революции 1917 года в России, Арцах был насильно присоединен к Азербайджанской Советской Республике, получив статус автономной области. Арцах стал частью Советского Союза. В течение всего советского периода истории Азербайджан использовал все методы для выселения армян с территории Арцаха, разрушал армянские культурные памятники, которые послужили бы доказательством того, что армяне жили на этой земле с незапамятных времен.

активная фаза 1991-1994

      20-ого февраля 1988 года, армянское население Нагорного Карабаха официально потребовало воссоединения с Арменией. Это действие было поддержано мирными массовыми демонстрациями в Армении. Ответом на мирные и законные демонстрации армян в Арцахе и Ереване стали кровавые расправы, учиненные над армянами в городах Сумгаит и Баку в Азербайджане. Эти расправы были организованы и поддержаны правительством Азербайджана и напомнили армянам и всему миру о геноциде 1915 года. Азербайджан напал на Карабах, тысячи невинных людей были убиты, и в результате армяне были вынуждены обороняться. Таким образом началась Карабахская война. Весь Арцах встал на защиту своей родины. Армения поддержала Арцах в войне. И несмотря на то, что азербайджанские войска превосходили численностью, армянские войска одержали победу.

      В 1994 было подписано перемирие между Арменией, Арцахом и Азербайджаном. Перемирие сохраняется по сей день.

      Сегодня Нагорный Карабах (Арцах) – де-факто независимая республика, тесно связанная с Арменией.

Климат

      Климат Арцаха умеренно тропический. Средняя годовая температура состаяляет +11°C. Температура самых теплых месяцев — июля и августа +22°C и +21°C. Средняя температура зимних месяцев составляет от -1 до 0°C.

Природа

      Около 35 процентов территории Арцаха покрыто лесами. Часто встречаются шелковицы, низкорасположенные горы покрыты холмами и долинами. Климат долин полупустынный. В животном мире Арцаха встречаются медведи, олени, антилопы, рыси и т.д.